Cyprus gây lo ngại với chương trình 'hộ chiếu vàng' 2,5 triệu USD

Chương trình “hộ chiếu vàng” của Cyprus cấp quốc tịch cho những nhà đầu tư 2,5 triệu USD, gồm người bị cáo buộc phạm tội, quan chức “có khả năng tham nhũng”.

Kết quả điều tra của hãng tin Al Jazeera từ hơn 1.400 tài liệu bị rò rỉ, được gọi là “Hồ sơ Cyprus”, công bố hôm 24/8 cho thấy 1.471 đơn xin cấp hộ chiếu, trong đó có tên của 2.544 người, đã nhận được hộ chiếu Cyprus từ cuối năm 2017 đến cuối năm 2019. Số lượng quốc tịch như vậy được giới hạn ở mức 700/năm.

Chương trình đầu tư được gọi là “hộ chiếu vàng” của Cyprus, trong đó mỗi hộ chiếu yêu cầu đầu tư tối thiểu 2,5 triệu USD, đã thu hút nhiều nhà đầu tư vì hộ chiếu đảo Cyprus ở Địa Trung Hải tự động cấp quyền công dân ở toàn bộ 27 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU). Phần lớn khoản đầu tư 2,5 triệu USD tập trung vào bất động sản.

Kết quả điều tra được công bố sau khi có thông tin cho rằng ít nhất 12 người mang “hộ chiếu vàng” đang bị điều tra hình sự.

Cảnh Kyrenia ở bờ biển phía bắc của đảo Cyprus. Ảnh: USA Today.

Báo cáo của Al Jazeera cũng cho biết các cá nhân được cấp hộ chiếu gồm những người có ảnh hưởng chính trị (PEP) hoặc triệu phú như chủ tịch Hạ viện Afghanistan Mir Rahman Rahmani, cựu nghị sĩ Ukraine Volodymyr Zubky, Taka Mikati, em trai của cựu thủ tướng Lebanon Najib Mikat và cả hai đều thuộc những người giàu nhất Lebanon.

Các PEP như Rahmani thường nắm giữ chìa khóa cho những khoản tiền khổng lồ của người đóng thuế nên có nguy cơ cao về tham nhũng, theo Laure Brillaud, quan chức chính sách cấp cao từ Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Tuy nhiên, các tài liệu bị rò rỉ không chứng minh được hành vi sai trái của bất kỳ cá nhân PEP nào.

Theo báo cáo, 12 người đến từ Nga, Ukraine, Trung Quốc Iran và Venezuela đã có hộ chiếu Cyprus sau khi trả ít nhất 2,36 triệu USD cho các khoản đầu tư dù đang bị điều tra hình sự vì tham nhũng, gian lận. Chính phủ Cyprus nhấn mạnh rằng toàn bộ người nhận hộ chiếu đều đáp ứng tất cả tiêu chí tại thời điểm đó, song cho biết sẽ xem xét thông tin này.

Cựu Thủ tướng Lebanon Najib Mikati (trái) cùng anh trai Taka Mikati. Ảnh: Al Jazeera.

Cyprus đã tăng cường chương trình đầu tư quốc tịch để giải cứu nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng năm 2013. Kể từ đó, nước này đã thu được 8 tỷ USD, phần lớn từ người Nga, để phát triển kinh tế.

Gần một nửa đơn xin cấp hộ chiếu đến từ Nga, cho thấy giới thượng lưu, người làm kinh doanh, tỷ phú và tội phạm đã mua chỗ đứng của họ ở EU, cấp cho họ khả năng đi lại, làm việc và giao dịch với các ngân hàng trên toàn bộ EU. Chỉ trong hai năm, hơn 1.000 người giàu Nga đã mua hộ chiếu Cyprus.

Tại sân bay quốc tế Larnaca, những tấm biển tiếng Nga giới thiệu các cơ hội đầu tư, bất động sản hạng sang và quảng cáo cho nhiều đại lý muốn xử lý đơn xin nhập tịch. Điều này cho thấy Nga đã trở nên quan trọng như thế nào đối với kế hoạch của Cyprus.

Theo điều tra của Al Jazeera, nhiều người Nga nộp đơn xin nhập tịch Cyprus là những người kiếm tiền thông qua các mối quan hệ chính trị, kinh tế với chính phủ. Thậm chí một số người từng giữ các vị trí nhà nước. Theo các quy định mới được áp dụng vào năm ngoái, PEP hiện bị cấm mua hộ chiếu, nhưng những người đã mua có thể giữ lại hộ chiếu.

Nigel Gould-Davies, một chuyên gia về Nga tại Viện Chiến lược Quốc tế của Vương quốc Anh, cho biết lý do những người có quan hệ chính trị hướng về Cyprus, hay nói rộng ra là EU, bởi họ lo sợ tài sản có thể gặp rủi ro. “Họ đang tìm kiếm một quốc gia không xem xét đơn xin nhập tịch quá kỹ lưỡng, giúp họ dễ dàng gửi tiền và cấp quyền công dân cho họ”, Gould-Davies nói.

Từ năm 2014, Mỹ và EU đã áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga nhằm đáp trả việc Nga sáp nhập Crimea cũng như các cáo buộc về tấn công mạng, tham nhũng. Anh và Mỹ cũng áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt mới sau khi cáo buộc Nga đầu độc một cựu điệp viên, điều Nga phủ nhận. Tình hình căng thẳng trên khiến lượng người Nga nộp đơn xin nhập tịch Cyprus tăng vọt.

Năm 2014, ngân hàng của Nga VTB và các công ty con bị Mỹ và EU trừng phạt sau sự kiện Nga sáp nhập Crimea. Tuy nhiên, Cyprus vẫn bán quyền công dân EU cho ba quan chức cấp cao của VTB vào tháng 5/2018.

Danh sách người Nga được cấp hộ chiếu Cyprus gồm ít nhất 9 nhà tài phiệt, mỗi người sở hữu tài sản lên tới một tỷ USD. Hơn chục người thân của họ hiện là công dân Cyprus, có thể chuyển tiền đi khắp nơi trên thế giới vì có thể sử dụng quốc tịch EU của mình.

Sau những tiết lộ của Al Jazeera, đã có những kêu gọi thay đổi chương trình đầu tư theo quốc tịch do Cyprus và các quốc gia thành viên EU khác sử dụng. Trong bức thư gửi Ủy viên Tư pháp châu Âu, thành viên Nghị viện Châu Âu Sophie in ‘t Veld cho biết “đã đến lúc Ủy ban cần hướng tới hành động quyết đoán hơn trên”.

“Rõ ràng, tình hình đang trở nên không thể biện hộ và không thể giải thích được đối với các công dân EU, những người đấu tranh cho bình đẳng và chống tham nhũng”, bức thư nêu.

Một biển quảng cáo bằng tiếng Nga tại Limassol, thành phố lớn thứ hai Cyprus. Ảnh: Al Jazeera.

Để phản ứng với việc quá nhiều tiền bị chuyển khỏi lãnh thổ, Nga đã đảo ngược dòng chảy tài chính, yêu cầu một hiệp ước mới để tăng thuế đối với tiền chuyển vào các ngân hàng Cyprus.

Nhiều doanh nhân giàu có của Nga hiện là tội phạm tài chính nhưng hộ chiếu Cyprus khiến giới chức Nga không thể bắt hay truy tố họ. Cựu giám đốc điều hành Tập đoàn Dầu khí Gazprom Nikolay Gornovskiy là một trong số đó. Gornovskiy đang bị Nga truy nã vì lạm dụng quyền lực, nhưng Anh cho đến nay vẫn từ chối dẫn độ ông ta.

Yuri Obodovsky, một chủ ngân hàng Nga, bị truy nã vì tội hối lộ và tham nhũng trong các hợp đồng đường sắt nhà nước, hiện lẩn trốn ở Mỹ. Cuối cùng là anh em Alexey và Dmitry Ananiev bị buộc tội tham ô từ ngân hàng họ thành lập. Dmitry sống ở Cyprus, trong khi anh trai ở London.

Từ khi quốc đảo Cyprus bắt đầu chương trình đầu tư quốc tịch năm 2013, EU đã thường xuyên chỉ trích kế hoạch này, cho rằng Cyprus có thể đóng vai trò là cửa sau để những người liên quan hoạt động tội phạm tiến vào phần còn lại của EU.

“Tội phạm đang gây nguy hiểm cho an ninh châu Âu hoặc muốn tham gia vào hoạt động rửa tiền ở đây”, Vera Jourova, phó chủ tịch Ủy ban châu Âu năm 2018, nói. “Chúng tôi không muốn có một con ngựa thành Troy trong Liên minh”.

Áp lực buộc Cyprus thay đổi các quy tắc vào năm 2019 và gần đây nhất là vào tháng 7/2020, cho phép quốc gia này tước quyền công dân được bán cho bất kỳ ai bị coi là gây tổn hại lợi ích quốc gia của Cyprus.

“Không có quốc tịch nào được cấp vi phạm quy định có hiệu lực tại thời điểm nhất định. Cộng hòa Cyprus, với tư cách là một quốc gia thành viên EU, đang hoạt động trong sự minh bạch tuyệt đối”, Bộ trưởng Nội vụ Cyprus Nicos Nouris trả lời Al Jazeera trong một văn bản.

Cyprus năm ngoái ra lệnh thu hồi quyền công dân của 26 nhà đầu tư nước ngoài từ các quốc gia gồm Nga, Campuchia, Malaysia và Iran sau khi họ bị cáo buộc vi phạm các quy tắc. Tổng thống Cyprus Nicos Anastasiades khi đó thừa nhận có thể đã xảy ra “những sai sót” trong việc cấp “hộ chiếu vàng”.

Huyền Lê (Theo Al Jazeera, TRT World)